4 سناریو از یارانه تازه - سفر به روسیه

به گزارش گروه اقتصادی خبرنگاران، یک پژوهش، اثرات تغییر سطح یارانه نقدی بر شاخص های نابرابری و توزیع عایدی خانوار های شهری را در 4 سناریو آنالیز نموده است. این 4 سناریو در قالب پرداخت سرانه 70هزار تومان به خانوار های دهک اول تا دهک پنجم، پرداخت سرانه 70 هزار تومان به خانوار های دهک اول تا دهک هفتم، پرداخت سرانه 90هزار تومان به خانوار دهک اول تا پنجم و پرداخت سرانه 110هزار تومان به خانوار های اول تا پنجم طراحی شده است. مطابق گزارش، یارانه نو، ماهانه به افراد پرداخت می گردد. با آنالیز های اجرا شده در این گزارش، با اجرایی شدن تمام این چهارسناریو نسبت های مخارج دهک ها و ضریب جینی نسبت به قبل کاهشی خواهند شد؛ اما بیشترین اندازه کاهش مربوط به سناریوی چهارم است. البته این سناریو ها بدون توجه به روش های تامین اقتصادی بودجه و آنالیز اثرات تورمی بوده که از دید پژوهشگر احتیاج به مطالعات تکمیلی در این زمینه وجود دارد. اگرچه به طور اجاقتصادی می توان گفت که روش نادرست تامین اقتصادی این یارانه ها می تواند اثر مثبت آن را خنثی کند.

بازوی پژوهشی سازمان برنامه وبودجه کشور در چهار سناریوی پرداخت یارانه نقدی و تبعات آن را آنالیز نموده است. این چهار سناریو عبارتند از: پرداخت یارانه نقدی نو سرانه و ماهانه 70 هزار تومانی به خانوار های دهک های اول تا پنجم، پرداخت یارانه نقدی 70 هزار تومانی به خانوار های دهک های اول تا هفتم، پرداخت یارانه نقدی 90 هزارتومانی به خانوار های دهک های اول تا پنجم و پرداخت یارانه نقدی 110هزارتومانی به خانوار های دهک های اول تا پنجم. بر اساس نتایج این پژوهش هر چهار سناریو سبب کاهش نسبت مخارج خانوار ها و ضریب جینی می گردد، اما درمیان این سناریوها، بیشترین تغییرات کاهشی مربوط به سناریوی چهارم است. به عبارت دیگر، بیشترین اندازه سرانه یارانه نو یعنی 110 هزار تومان برای دهک های اول تا پنجم، بیشترین اثر حمایتی را در پی خواهد داشت. البته این گزارش معتقد است درخصوص منابع مورد نظر و اثرات تورمی باید پژوهش بیشتری در نظر گرفته گردد.

اهمیت یارانه نقدی در رفاه خانوار

یکی از بحث هایی که در 2 یا 3 سال اخیر در حوزه سیاست های حمایتی از خانوار ها مطرح شده است، پرداخت یارانه نقدی نو به منظور حفظ سطح رفاه و یاری به معیشت خانوار است. یک جنبه مهم پرداخت یارانه نقدی یاری به هموار شدن توزیع عایدی و کاهش نابرابری هاست. مسلما این جنبه به وسیله پرداخت همگانی یارانه نقدی نه تن ها به سختی حاصل می گردد، بلکه می توان گفت که پرداخت همگانی، سوی مخالف عدالت در توزیع قرار گرفته است. بر این اساس، مرکز پژوهش های توسعه و آینده نگری با استفاده از داده های خام بودجه خانوار مرکز آمار ایران در سال 99، درگزارشی با عنوان برآورد اثرات اعطای یارانه های نقدی نو بر شاخص های توزیع عایدی خانوار های شهری در سناریو های مختلف به ارزیابی آثار پرداخت یارانه بر مبنای داده های مذکور در قالب چهار سناریوی مختلف پرداخته است.

شاخص ها ارزیابی شکاف رفاه خانوار ها

یکی از شاخص های مورد استفاده برای بیان اندازه نابرابری در اقتصاد، ضریب جینی است. این شاخص که برای تحلیل شرایط توزیع عایدی به طور معمول مورد استفاده قرار می گیرد، در حالت برابری کامل عدد صفر و در شرایط نابرابری کامل کمیت یک را اختیار می نماید، بنابراین کاهش ضریب جینی به معنی بهبود توزیع عایدی است.

علاوه بر ضریب جینی، استفاده از نسبت های عایدی (مخارج کل) دهک های بالایی به دهک میانی یا به دهک اول نیز بیانگر نحوه توزیع متغیر عایدی در بین گروه ها یا دهک هاست. کاهش این نسبت ها (دهک های بالایی توزیع به دهک های پایین توزیع) به معنی بهبود توزیع برای متغیر مورد نظر (مثلا عایدی) است. در این مطالعه برای آنالیز اثرات اعطای یارانه های نقدی بر توزیع عایدی از شاخص ضریب جینی، نسبت عایدی (مخارج کل) دهک نهم به دهک اول، نسبت عایدی (مخارج کل) دهک نهم به دهک پنجم و نسبت عایدی (مخارج کل) دهک پنجم به دهک اول استفاده شده است. به عنوان مثال، آنالیز ها در این گزارش نشان می دهد که نسبت مخارج کل دهک نهم به مخارج کل دهک اول، برابر 2/ 5 است؛ یعنی مخارج سالانه دهک نهم کمی بیش از 5 برابر مخارج دهک اول است. نسبت مخارج دهک نهم به دهک پنجم 3/ 2 و برای دهک پنجم به دهک اول حدود 2/ 2 به دست آمده است. بعلاوه نسبت مخارج صدک هفتاد و پنجم به صدک پنجاهم 3/ 2 برآورد شده است. محاسبات این پژوهش نشان می دهد که ضریب جینی مخارج کل میزان 365/ 0 است. قابل توجه است از آنجاکه عایدی (مخارج کل) دهک دهم بسیار بزرگ تر از دهک های دیگر حتی دهک نهم بوده و میزان مخارج کل این دهک در قسمت انتهایی توزیع چوله به راست قرار می گیرد، در ادبیات کاربردی آنالیز شرایط توزیع عایدی، دهک دهم را برای مقایسه به کار نمی برند.

روش محاسبه مبلغ یارانه نقدی نو

بازوی پژوهشی سازمان برنامه و بودجه کشور، در این مطالعه به محاسبه مبلغ یارانه نقدی پرداخته است. کارشناسان این مقاله برای محاسبه سناریو های رقم یارانه پرداختی، از مخارج کل یا از مخارج خوراکی ها استفاده نموده اند. از آنجا که ارقام محاسبه شده برای پرداخت برحسب مخارج کل بالا به نظر می رسد، بنابراین، از مخارج خوراکی ها به عنوان پایه محاسبه استفاده شده است. در محاسبه این پژوهش، از افزایش قیمت خوراکی ها در مخارج خانوار ها به عنوان پایه محاسبه استفاده شده است. در نتیجه محاسبات این پژوهش نشان می دهد که سرانه اندازه پرداختی برحسب مخارج خوراکی ها از ارقام 70 هزار و 697 تومان به صورت سرانه و ماهانه برای دهک اول آغاز شده و به حداکثر حدود 120 هزار تومان برای دهک نهم می رسد؛ بنابراین انتخاب ارقام پرداختی را می توان با یک کف 70 هزار تومان، یک رقم میانی 90 هزار تومان و یک رقم 110 هزار تومان به عنوان سقف پرداختی در نظر گرفت.

اثرات یارانه نو نقدی بر توزیع عایدی

برای ارزیابی اثرات اجرای پرداخت یارانه نقدی نو بر شاخص های توزیع عایدی، چهار گزینه سیاستی در نظر گرفته شده است. این چهار گزینه عبارتند از: (1) پرداخت یارانه نقدی نو سرانه و ماهانه 70 هزار تومانی به خانوار های دهک های اول تا حداکثر مخارج کل دهک پنجم شهری، (2) پرداخت یارانه نقدی نو سرانه و ماهانه 70 هزار تومانی به خانوار های دهک های اول تا حداکثر مخارج کل دهک هفتم شهری، (3) پرداخت یارانه نقدی نو سرانه و ماهانه 90 هزارتومانی به خانوار های دهک های اول تا حداکثر مخارج کل دهک پنجم شهری و (4) پرداخت یارانه نقدی نو سرانه و ماهانه 110 هزارتومانی به خانوار های دهک های اول تا حداکثر مخارج کل دهک پنجم شهری.

سناریوی اول: در این سناریو به هر خانوار شهری در دهک های اول تا پنجم به طور سرانه مبلغ 70 هزار تومان یارانه نقدی نو پرداخت خواهد شد. آنالیز ها نشان می دهد که میانگین مخارج کل خانوار های شهری پس از اعطای یارانه نقدی نو افزایش خواهد یافت. تحت این سناریو نسبت مخارج دهک نهم به دهک اول کاهش می یابد. این تغییر کاهشی در نسبت مخارج دهک نهم به دهک پنجم به اندازه خیلی کمتری دیده می گردد. برآیند اثرات اعمال این سیاست، کاهش نسبت های نابرابری است که می توان آن را در افزایش ضریب جینی مشاهده کرد. به طوری که ضریب جینی از 365/ 0 به 348/ 0 کاهش خواهد یافت؛ یعنی با اعمال این سیاست، نابرابری کاهش می یابد.

سناریوی دوم: این سناریو از نظر مبلغ پرداختی مانند سناریوی اول بوده، اما از نظر تعداد خانوارها، سطح پوشش از پنج دهک اول به هفت دهک افزایش یافته است. در این سناریو به هر خانوار شهری در دهک های اول تا هفتم به طور سرانه مبلغ 70 هزار تومان یارانه نقدی نو پرداخت خواهد شد. بر اساس برآورد های این مقاله، میانگین مخارج کل خانوار های شهری پس از اعطای یارانه نقدی نو افزایش خواهد یافت. تحت این سناریو نسبت مخارج دهک نهم به دهک اول کاهش می یابد. این تغییر کاهشی در نسبت مخارج دهک نهم به دهک پنجم به اندازه خیلی کمتری دیده می گردد. برآیند اثرات اعمال این سیاست، کاهش نسبت های نابرابری است که می توان آن را در افزایش ضریب جینی مشاهده کرد، به طوری که ضریب جینی از 365/ 0به 347/ 0 کاهش خواهد یافت؛ یعنی با اعمال این سیاست، نابرابری کاهش می یابد.

سناریوی سوم: این سناریو از نظر سطح پوشش یا خانوار های مشمول دریافت یارانه مانند سناریوی اول بوده، ولی اندازه یارانه پرداختی به 90 هزار تومان افزایش یافته است. در این سناریو به هر خانوار شهری در دهک های اول تا پنجم به طور سرانه مبلغ 90 هزار تومان یارانه نقدی نو پرداخت خواهد شد. بر اساس محاسبات این مطالعه، پس از اعمال این سناریو، میانگین مخارج کل افزایش می یابد. با اجرای این گزینه سیاستی، نسبت مخارج دهک نهم به دهک اول کاهش می یابد. این تغییر کاهشی در نسبت مخارج دهک نهم به دهک پنجم به اندازه خیلی کمتری دیده می گردد. برآیند اثرات اعمال این سیاست، کاهش نسبت های نابرابری است که می توان آن را در افزایش ضریب جینی مشاهده کرد، به طوری که ضریب جینی از 365/ 0 به 344/ 0 کاهش خواهد یافت؛ یعنی با اعمال این سیاست نابرابری کاهش می یابد.

سناریوی چهارم: این سناریو از نظر سطح پوشش یا خانوار های مشمول دریافت یارانه مانند سناریوی اول بوده، اما اندازه یارانه پرداختی به 110 هزار تومان افزایش یافته است. در این سناریو به هر خانوار شهری در دهک های اول تا پنجم به طور سرانه مبلغ 110 هزار تومان یارانه نقدی نو پرداخت خواهد شد. پس از اعمال این سناریو، میانگین مخارج کل افزایش می یابد. با اجرای این گزینه سیاستی نسبت مخارج دهک نهم به دهک اول کاهش می یابد. تغییر کاهشی در نسبت مخارج دهک نهم به دهک پنجم به اندازه کمتری خواهد بود. ضریب جینی نیز از 365/ 0 به 339/ 0 کاهش خواهد یافت؛ یعنی با اعمال این سیاست نابرابری کاهش می یابد.

جواب تست افزایش یارانه نقدی

نتایج حاصل از اعمال تمامی چهار سناریو حاکی از آن است که نسبت های مخارج دهک ها و ضریب جینی همگی کاهش خواهند داشت، اما اندازه کاهش برحسب سناریو های مختلف، فرق دارد. آنالیز نتایج نشان می دهد که به غیر از نسبت مخارج دهک نهم به دهک پنجم، بیشترین تغییرات کاهشی مربوط به سناریوی چهارم است. از سوی دیگر، در این سناریو بیشترین اندازه سرانه یارانه نو یعنی 110 هزار تومان برای دهک های اول تا پنجم در نظر گرفته شده است؛ بنابراین چنانچه بودجه کافی برای کل پرداخت این سناریو در دسترس باشد، این سناریو در اولویت اول قرار خواهد گرفت. پس از سناریوی چهارم، سناریوی سوم از لحاظ اندازه درصد تغییرات کاهشی در رتبه دوم قرار می گیرد که مبلغ سرانه پرداختی کمتر از سناریوی چهارم و بیشتر از سناریوی اول و دوم دارد. سناریو های دوم و اول در اولویت های بعدی قرار خواهند گرفت، البته این اولویت بندی بدون توجه به بودجه مورداحتیاج بوده و تنها بر اساس اندازه ودرصد کاهش در نسبت های نابرابری و ضریب جینی معین شده است.

منبع: دنیای اقتصاد