پدرو آلمودوار؛ معتاد به قصه گویی و فیلمسازی - سفر به روسیه

زان بروکس، خبرنگار فیلم روزنامه گاردین به تازگی با آلمودوار درباره این فیلم، سینما و آنتونیو بندراس تبادل نظر نموده است.

زندگی بدون فیلمسازی بی معنی است. این را سالوادور مایو، کارگردان افسرده ای که شخصیت محوری تازه ترین فیلم پدرو آلمودوار می گوید؛ کارگردانی که روز به روز پیرتر و رنجورتر می گردد و تک و تنها در آپارتمانی بزرگ که از در و دیوارش خاطره می بارد، زندگی می نماید. دوستانش او را رها نموده اند و می ترسد بهترین اثرش را پیش از این ساخته باشد.

تیک تاک ساعت را می شنود؛ بدنش دیگر یارای ادامه دادن ندارد.

آلمودوار می گوید داستان این فیلم واقعی نیست. هیچ علاقه ای به مستند نداشته و هیچ وقت خیال ساختش را ندارد. در نتیجه شخصیت مایو، خودش نیست، واقعا نیست، حتی اگر آنتونیو بندراس لباس های کارگردان را برای ایفای این نقش به تن کند، حتی اگر صحنه های داخلی فیلم در آپارتمان خود کارگردان فیلمبرداری شده باشد، حتی اگر زندگی مایو شباهت غیرقابل انکاری با زندگی خودش داشته باشد. اما آلمودوار حالت تدافعی اش را کنار می گذارد؛ دستش را بالا می برد: سعی دارم خودم را متقاعد کنم که درباره یک شخصیت حرف می زنم، اما ته دلم می دانم دارم درباره خودم صحبت می کنم. پس بفرمایید، هر سوالی دارید بپرسید. دیگر نمی توانم پشت سالوادور مایو پنهان شوم.

همدیگر را در دفتر تولیدش در مادرید در خیابان فرعی بی هویتی که درست کنار میدان گاوبازی بود، ملاقات کردیم. آلمودوار صاف پشت میزش نشست؛ مردی با مو های سفید، لبخندی شیطانی و چشمانی غم زده که دفتر یادداشتی در دست داشت و وقتی صحبت می کرد روی آن را خط خطی می کرد. دیوار پشت سرش به عکس های قاب شده مزین بود؛ پنه لوپه کروز و پرتره امضا شده بیلی وایلدر. اغلب عکس ها کارگردان رنج و افتخار را در روزگار جوانی اش نشان می داد؛ زمانی که موهایش مشکی و نگاهش ستیزه جو بود. اشباح گذشته بی کم وکاست روی شانه اش جا گرفته اند.

فکر نمی کنم آلمودوار هرگز خواسته باشد پشت فیلم هایش پنهان گردد. یا اگر هم پنهان شده باشد، این نقاب هرگز بیشتر از یک سرپوش بازیگوشانه با کمی رنگ و لعاب نبوده است. در روزگار جوانی که جسور و نابهنجار بود فیلم های جسورانه و نابهنجار ساخت. در میانسالی ملودرام ها و تریلر های پرزرق و برق ساخت، اما حالا به 70 سالگی نزدیک شده و کمدی بی مایه ای درباره کمردرد، وزوز گوش و بی قراری معنوی ساخته است، در نتیجه رنج و افتخار فیلم اعترافی یک پیرمرد است. از طرفی شاید شاهکار دوران پیری اش هم شناخته گردد.

آلمودوار سرش را به نشانه موافقت تکان می دهد: شدیدا از ساخت این فیلم مفتخرم. و بعد برای شفاف کردن جمله اش مضطرب می گردد. تمام فیلم هایش عیب و نقص هایی دارند و معایب بعضی کمتر از بقیه است: شاید باید بگویم شدیدا به بعضی صحنه های این فیلم افتخار می کنم. فیلم های آلمودوار درام انسان های مضطرب با کمدی های سطح پایین است. در فیلم رنج و افتخار مایو با دوستانش دعوا و مرافعه می نماید، مصاحبه ای زنده را خراب می نماید و با موادمخدر دردش را درمان می نماید. دمدمی مزاج است و ترحم را با شوخ طبعی متعادل می نماید. طیف رنگی پالت آلمودوار تیره شده است و افکارش روی درونیات متمرکز شده اند. اگرچه به عنوان یک فیلمساز نسبت به گذشته قدم هایش را آرام تر برمی دارد. رنج و افتخار بیننده را سر می دواند.

این آخرین فیلمم است؟

زندگی مایو بدون فیلمسازی معنایی ندارد و بله البته که کارگردان هم همین فکر را می نماید. شاید همواره این احساس را دارد. اما این روز ها صدای طبل بلندتر شده است. به فیلمسازی وابسته ام، اعتیادم است، احتیاج به قصه گویی. اما رابطه ام با فیلم ناآرام شده، بیشتر مثل یک مشکل می ماند، چون همواره این پرسش وجود دارد: کی زمانم تمام می گردد؟ این آخرین فیلمی است که می سازم؟ خطی افقی روی دفترچه اش می کشد و انتهای آن را خطی مورب می گذارد. شاید این دلیلی برای این باشد که جنبه دیگری از زندگی ام را بهبود نداده ام. کاملا برعکس، فکر می کنم سینما را در زندگی ام تقلیل داده ام، بنابراین حالا به نقطه ای رسیده ام که فیلم تنها چیزی است که احساس رسیدن به کمال را به من می دهد. سینما تنها دارایی ام است. برای من هم هدف است و هم وسیله.

ممکن است سبک زندگی اش به او به عنوان یک هنرمند احساس کمال را بدهد. آیا به عنوان یک انسان او را معیوب می نماید؟ تکیه می دهد: پرسش خوبی است. قطعا روی زندگی ام سلطه دارد. اما این چیزی است که به آن عادت می کنید. شخصا، عادت نموده ام به آدم های دیگر احتیاجی نداشته باشم. رهای شان نموده ام. ارتباطم را با آن ها قطع نموده ام. خیال می کنم اگر بخواهم به زندگی ام برمی گردند. اما به محرکی احتیاج داشتم. به دلیلی.

آلمودوار در شهر کوچک لا مانچا متولد شد. پدرش پمپ بنزین داشت و مادرش باده فروشی. ساخت رنج و افتخار شامل واکاوی گذشته اش می شد، بنابراین آسیر فلورز 10 ساله را در نقش کودکی خودش نشاند. انتهای فیلم، مایو رو به مادر در حال احتضارش می نماید و می گوید: فقط به این دلیل ساده که خودم بوده ام، دلسردت نموده ام. باز هم این احساسی است که آلمودوار می تواند به خودش مربوط بداند.

می گوید: وای بله و گلویش را صاف می نماید: در واقع من هرگز آن پسری نبودم که پدر و مادرم می خواستند. منظورم این است که فکر می کنم آن ها عاشقم بودند، اما این موضوع چیزی بود که از سن پایین متوجهش شدم.

آلمودوار پدر و مادرش را به اندازه زمان و مکان مقصر نمی داند. مادر و پدر اهل لامانچا بودند: این منطقه آن دو را به آن شکل درآورده بود. در سال 1949 متولد شدم و لامانچا به شدت سنت گرا بود و شدیدا رو به عقب می رفت. والدینم عملا در قرن نوزدهم زندگی می کردند و پسری را به دنیا آورده بودند که نسبتا کودک قرن بیست ویکم بود.

در نتیجه شکافی عمیق میان انتظارات آن ها و من وجود داشت. آن ها می خواستند من را در دهکده نگه دارند، ازدواج کنم و در بانک مشغول به کار شوم. در واقع کاری هم در بانک برایم پیدا کردند، اما من قبول نکردم. به من خیره شد. به مترجم خیره شد. از زندگی دهکده متنفر بودم. از آن می ترسیدم حتی وقتی سنی نداشتم. همه به خودشان و به دیگران نگاه می کردند. تنها چیزی که اهمیت داشت این بود که همسایه های تان

چه کار می کردند و چه فکری در خصوص شما می کردند. آنجا برایم یک جهنم بود. فقط می خواستم از آنجا بیرون بروم، فرار کنم.

از قلب ائتلاف بی قاعده هنرمندان

در دهه 1970 مادرید به تسخیر جنبش پادفرهنگی جدیدی درآمد. لا موویدا مادریلنیا، ائتلاف بی قاعده هنرمندان (موزیسین ها، نقاش ها و گروه های تئاتری) بود که پس از مرگ ژنرال فرانکو شکوفا شد. آلمودوار توضیح داد که لا موویدا تقریبا از همه چیز پیروی می کرد -پانک بریتانیایی و گلم راک، موج نوی سینمای امریکا، انقلاب جنسی دهه 60، صحنه کارخانه اندی وارهول-، اما کاملا یک پدیده اسپانیایی بود که ظهور ناگهانی خلاقیت و واکنشی به دهه ها سرکوب را در آن می دیدی. وقتی روزگارش را با لا موویدا گذراند انگار که رویایی به حقیقت پیوسته بود و بهترین تجربه زندگی اش نام گرفت. چنین تجربه ای وقتی ممکن شد که او از لا مانچا فرار کرد و دیگر آن جادوگر مرده بود. یا آن طور که خودش می گوید: باید فرانکو می مرد تا بتوانیم زندگی کنیم.

او درباره لا موویدا گفت: می گردد گفت: در مادرید انقلاب شد. روزنامه نگار هایی داشتیم که هر روز می آمدند تا بفهمند چه اتفاقی داشت در شهر می افتاد. گزارش های شان را می خواندم و معلوم بود که اصلا چیزی نفهمیده اند. لا موویدا خاص و بی قاعده بود و آن ها خودشان هم خیلی نامتعارف بودند. مواد مصرف می کردند و این در نوشته های شان مشهود بود.

فیلم های آلمودوار هم مثل لا موویدا از چند منبع متعدد مایه گرفته اند: ملودرام های هالیوودی اغراق آمیز داگلاس سیرک و جورج کیوکر، گمراهی های خوش ظاهر آلفرد هیچکاک، عصیان های زننده وارهول و جان واترز. درست مثل لا موییدا، این آثار نیز با امضای شخصی و ذائقه متفاوت اسپانیایی شکل گرفته اند. با بالغ شدن کارگردان، حرفه اش نیز تغییر کرد، از سرزندگی تندوتیز فیلم هایی مثل هزارتوی شور و من را ببند! به سمت فیلم های تاثیرگذار همه چیز درباره مادرم و آغوش های گسسته پیش رفت. طی این راستا او به قابل اتکاترین کالای صادراتی فرهنگی کشور، نشان تجاری مشهور در دنیا و کالایی انحصاری بدل شد.

آلمودوار تاکید می نماید که او هم مثل دیگران غافلگیر شده بود. همواره خیال می کرد در بهترین حالت یک کارگردان کالت شناخته می گردد. می گوید ستاره ای بین المللی بودن از این لحاظ شگفت آور است که اجازه می دهد همچنان روی حرفه اش کنترل داشته باشد. جنبه منفی اش هم این است که او را از بسیاری از همکاران قدیمی اش جدا کرد. حسادت قدم در صحنه می گذارد و خیلی زننده می گردد. یک دفعه صحبت کردن با دوستانت برایت سخت می گردد و دلیلش هم چیزی جز موفقیتت نیست.

شاید شهرت بدترین اتفاقی است که می تواند برای یک صحنه مردمی مانند لا موویدا بیفتد. با هر فلاش نورافکن، گوشه های تاریک این صحنه روشن می گردد. هر گام بلند رو به جلویی ممکن است خیانت به اصول اساسی را رقم بزند.

آلمودوار سال 1982 نخستین همکاری اش را با آنتونیو بندراس رقم زد. بازیگری که زمانی به من گفته بود وقتی به امریکا مهاجرت کردم، آلمودوار آزرده خاطر شد و احساس کرد به او خیانت نموده ام. وقتی به این موضوع اشاره کردم، کارگردان من را با غافلگیری نگاه می کرد: واقعا گفته؟ نمی دانستم جراتش را دارم این حرف را در حضورش بگویم یا نه. اما بله، حدس می زنم جراتش را داشتم. منظورم این است که از موفقیت او مسرور بودم. اما او شخصیت محوری تقریبا تمام فیلم هایم در دهه 80 بود و احساس مادری را داشتم که پسرش را گم نموده بود. مثل این بود که او خانه اش را ترک نموده باشد و مشخصا منظورم از خانه، بودن در مادرید و همکاری با من بود.

زمانی که رنج و افتخار ماه مه سال جاری در جشنواره کن نمایش داده شد، ارزیابی همه این بود که خاتمه این فیلمی است که نخل طلا را برای آلمودوار به ارمغان می آورد و این تندیس را کنار جوایز گویا، اسکار و بفتایش می گذارد. اما درنهایت بندراس بود که با جایزه بهترین بازیگری مرد این جشنواره را ترک کرد.

حالا آلمودوار هم تحسین کن از بندراس را تایید می نماید. او می گوید، نقش آفرینی بندراس در این فیلم بهترین بازی او پس از حضورش در من را ببند در سال 1989 است، بعد متوجه شد ممکن است این حرفش اظهار ارادتی دوپهلو تلقی گردد باتوجه به اینکه من را ببند آخرین فیلمی است که این دو پیش از عزیمت بندراس ساخته بودند. آلمودوار دلش نمی خواست توهینی نموده باشد؛ مسرور است که بازیگرش به او بازگشته است. آلمودوار تصدیق کرد: در حقیقت، شاید بتوان گفت: بهترین نقش آفرینی اش بود.

گاهی هم پیش آمده که کار در هالیوود را از نظر گذرانده است. به ساخت هر دو فیلم کوهستان بروک بک و پسر روزنامه فروش نزدیک شد. در اوایل دهه 90 کمپانی تاچ استون قصد داشت او را برای کارگردانی راهبه بدلی استخدام کند، اما درنهایت آلمودوار بهتر دید در مادرید بماند. تنها زندگی می نماید، کتاب ها و تابلو های نقاشی و سه هزار دی وی دی او را در آپارتمان بزرگش در محله مالاسانیا احاطه نموده اند. مدت ها پیش مالاسانیا پایه و اساس شکل گیری لا موویدا بود؛ محله ای که خانه انبار آجر های شکسته و کلوب های تیره و تاریک بود. همان روز ها بود که پول به این بخش از شهر سرازیر شد و این مکان ارتقا پیدا کرد. کارگردان رنج و افتخار تغییر نموده است. شهر هم تغییر نموده است.

از مرگ می ترسم

پیش از اینکه مادر آلمودوار در سال 1999 از دنیا برود، گفت که می خواهد مراسم خاکسپاری اش چطور برگزار گردد. او خدماتی را که در این مراسم ارایه می شد و لباسی را که قرار بود بپوشد، گفت. وقتی آلمودوار به توضیح این بخش در فیلمنامه رنج و افتخار رسید، چشمانش پر از اشک شده بود.

می گوید مادرش از مرگ نمی ترسید و همواره به همین دلیل او را تحسین می کرد: اما یکی از نگرانی های من مرگ است، نمی توانم در ذهنم با آن کنار بیایم. منظورم این است که حتی نمی توانم به خودم بقبولانم که مرگ حقیقت دارد. علاوه بر این من به چیزی اعتقاد ندارم بنابراین هیچ چیزی به من یاری نخواهد کرد. مجموعش را غیرطبیعی می دانم، می دانم که نگاهم معمولی نیست.

در نتیجه بله، من از مرگ می ترسم. آلمودوار برای ساخت فیلم رنج و افتخار از زاویه دید مردی 68 ساله به زندگی اش نگاه نموده است. اما اگر از آن سوی تلسکوپ نگاه می کرد، چه تصویری را می دیدیم؟ اگر آن پسرک اهل لا مانچا او را امروز می دیدید و می دیدید مقصدش کجاست، چه می شد؟ فکر می کنم پسرک از مسروری در پوست خود نمی گنجید، اما کارگردان دچار تردید است.

می گوید در درجه اول این پرسشی غیرممکن است. از طرفی نمی داند زندگی و حرفه اش هیچ معنا و مفهومی دارد یا نه. در کودکی، شیفته سینما و ستاره های فیلم بود، اما چیزی درباره کارگردان ها نمی دانست. پرسشی احمقانه بود، اما پاسخ دادن به آن، او را ناراحت کرد: اگر می توانستم جلوتر از خودم را ببینم و حالای خودم را می دیدم، فکر نمی کنم نظرم نسبت به خودم مثبت می بود. از آن فردی که به آن تبدیل شده ام، خوشم نمی آمد. نگاه می کردم و می گفتم: این پیرمرد تنها و منزوی کیست؟

یکی از نگرانی هایم مرگ است، نمی توانم در ذهنم با آن کنار بیایم. منظورم این است که حتی نمی توانم به خودم بقبولانم که مرگ حقیقت دارد. علاوه بر این من به چیزی اعتقاد ندارم بنابراین هیچ چیزی به من یاری نخواهد کرد