خواص دارویی گل گاو زبان - سفر به روسیه

خواص دارویی گل گاو زبان

نام فارسی: گل گاوزبان

نام علمی: Borago officinalis

نام انگلیسی: Borage

نام عمومی: oxtongue flower, common borage

نام عربی: لسان الثور

نام فرانسوی: Bourrache

نام آلمانی: Boretsch

خانواده: Boraginaceae(خانواده گل گاو زبان)

گیاه شناسی

گل گاو زبان گیاهی است علفی، یک ساله و به ارتفاع تا 70 سانتی متر. ساقه های این گیاه منشعب و پوشیده از تارهای خشن است. برگ ها هم منفرد، ساده و پوشیده از تارهای خشن است. برگ ها در قسمت های بالایی بدون دمبرگ و در قسمت انتهایی دارای دم برگ تعیین هستند. گل های این گیاه نسبتا کوچک و به رنگ آبی زیباست. گاهی ممکن است گل به رنگ گلی باشد. قسمت مورد استفاده آن، گل می باشد که دارای مزه لعابدار است. در برخی از کتب گیاهان دارویی، استفاده از برگ گیاه هم ذکر شده است. محل رویش گل گاوزبان در دنیا شامل نواحی مدیترانه، فرانسه، آفریقای شمالی و برخی نواحی آسیا می باشد. این نوع گل گاو زبان که به نام اروپایی خوانده می گردد در ایران رویش ندارد.

ترکیبات مهم: گیاه، حاوی ترکیبات فعال فارماکولوژیک نیست. گل گاوزبان برعکس دیگر گیاهان این خانواده حاوی آلکالوئیدهای پیرولیزیدین که به کبد آسیب می رسانند نمی باشد. ترکبیات اصلی گاوزبان شامل موسیلاژ، میزانی تانن و میزانی کمی اسانس می باشد.

خواص مهم:

گل گاو زبان به خاطر داشتن موسیلاژ دارای خاصیت خلط آور است. این گیاه بعلاوه خاصیت ضعیف ضد اسهال دارد که به خاطر مواد تاننی آن می باشد.

افزون بر آن دارای خاصیت ادرار آور میانه می باشد که بیشتر به دلیل وجود اسیدمالیک و نیترات پتاسیم موجود در آن است. گل گاوزبان جزو داروهای OTC بوده و مصرف آن نیاز به نسخه ندارد و بیشترا در سرماخوردگی مصرف می گردد.

تا به امروز برای این موضوع دلیل خاصی از نظر علمی ارائه نشده است. البته چون یکی از آثار آن ایجاد تعریق می باشد، تاحدی می توان به این ارتباط پی برد.

طریقه و میزان مصرف:

گل گاوزبان به چندین صورت مصرف می گردد:

1-2 تا 4 میلی لیتر از عصاره برگ گیاه یک بار در روز میل گردد.

2-2 قاشق غذا خوری پر از گل گاوزبان در یک لیوان آب جوش ریخته و به مدت 20 دقیقه صبر کنید. بهتر است سر ظرف با پارچه یا دری پوشانده گردد. بعلاوه می توان به جای این عمل، مخلوط را فقط 5 دقیقه جوشاند. پس از آن مخلوط را صاف کرده و صاف شده را میل کنید 1-3 تا 4 میلی لیتر از تنتورگاوزبان تا سه بار در روز میل گردد.

4- برای تسکین تب و با برونشیت میزان 10 گرم از برگ و یا گل (می توان از مخلوط آنها هم استفاده کرد) را در یک لیتر آب ریخته و به مدت 5 دقیقه بجوشانید.

سپس آن را صاف کرده و صاف شده را کم کم در یک روز میل کنید.

سمیت:

صدها سال است که از گل گاوزبان استفاده می گردد و تا کنون از عوارض جانبی آن گزارشی نشده است. این گیاه به صورت های مختلف از جمله چای، ژله، مربا، خام و یا پخته مانند اسفناج مصرف می گردد. با وجود این که از ترکیبات سمی موجود در خانواده گاوزبان در این گیاه گزارشی نشده است، ولی در مصرف آن باید اعتدال را رعایت کرد.

مهمترین اثرات گزارش شده گل گاوزبان:

ضد درد، ضد التهاب، ضد اسپاسم، محرک غدد آدرنال، قابض، مقوی قلب، معرق، نرم نماینده مجاری تنفسی، ادرار آور، خلط آور، هپاتوتوکسیک، ژنوتوکسیک، هپاتوکارسینوژنیک، شیر افزار، پایین آورنده پرفشاری خون، مسهل ، مقوی اعصاب، و مسکن.

گل گاوزبان ایرانی:

گل گاو زبانی که در ایران استفاده می گردد گل های گیاهی است با نام علمی echium amoneum از خانواده گاوزبان که در منطقه وسیعی از نواحی البرز و در ارتفاعات حدود 1500 تا 2000 متر می روید. گل های این گیاه بزرگ تر از نوع اروپایی بوده و به رنگ آبی مایل به بنفش یا بنفش می باشند.

این گیاه علفی، پایا و دارای اعضای پوشیده از تارهای نرم است. ساقه راست یا خمیده گل گاوزبان دارای برگ های ساده و یک رگبرگ است . میوه گاوزبان هم به صورت فندقه و نوک تیز بوده که بر روی آن برجستگی های کوچک قرار گرفته است.

گل گاوزبان از قدیم در ایران به اسم معرق و خلط آور در سرماخوردگی، بعلاوه به اسم ادرار آور و تقویت قلب و اعصاب مورد استفاده بوده است. در خصوص ترکیبات دقیق این نوع گاوزبان و یا آثار فارماکولوژی و خواص آن مطالعات چندانی صورت نگرفته است؛ ولی به دلیل شباهت زیاد آن با نوع اروپایی به نظر می رسد از نظر خواص مشابه باشند.

طریقه و میزان مصرف:

با توجه به شباهت زیاد گل گاوزبان اروپایی و ایرانی به نظر می رسد که میزان و طریقه مصرف آنها شبیه به هم باشد. بدین لحاظ میزان حدود 5 گرم ازگل را با یک لیوان آب مخلوط کرده و تا 5 دقیقه بجوشانید و سپس صاف کنید. آنگاه صاف شده را میل نمایید. بعلاوه می توان به جای این جوشانده از دم کرده استفاده کرد، بدین صورت که همین میزان را با یک لیوان آب در حال جوش مخلوط کرده، حدود بیست دقیقه صبر کنید تا دم بکشد که البته بهتر است درب ظرف بسته باشد. سپس دم کشیده را صاف کرده و میل نمایید.

این میزان مصرف را می توان حدبیشتر تا سه بار در روز تکرار کرد.

نکات قابل توجه:

1- با توجه به این که گل ها ظریف و نرم می باشند برای تهیه جوشانده نیاز به جوشانیدن طولانی نمی باشد. از سویی جوشانیدن طولانی باعث کم رنگ شدن محلول می گردد که به دلیل ناپایداری رنگ های آن در حرارت است.

2- از قدیم گل گاوزبان را با لیموی عمانی مخلوط کرده و با هم به صورت دم کرده و یا جوشانده مصرف می کرده اند. با توجه به این که لیمو عمانی دارای اثر آرام بخش می باشد، به نظر می رسد مخلوط این دو دارای اثراتی کامل تر باشد و شاید باعث تقویت اثر بر روی هم گردند که البته این پدیده ها باید مطالعه شوند. به غیر از آن، خاصیت اسیدی لیمو باعث خوش رنگ شدن رنگ گل گاوزبان می گردد. البته دم کرده یا جوشانده مخلوط این گیاه بیشتر همراه با نبات می باشد که مخلوطی خوش رنگ وخوش طعم ایجاد می نماید که بیشترا به اسم آرام بخش و تسکین دهنده علایم سرماخوردگی سالیان دراز مورد مصرف بوده است.

3- با وجودی که در برخی کشورها از برگ گاوزبان اروپایی مانند گل آن استفاده می نمایند، ولی نمی توان بدون مطالعه، برگ گاوزبان ایرانی را به جای گل آن استفاده کرد. بر حسب تجربه قسمت مورد استفاده گاوزبان ایرانی گل آن بوده و هنوز هم مصرف می گردد.

منبع: نشریه دنیای تغذیه- ش96

/ج

منبع: راسخون