افشا راز 400 ساله میدان نقش دنیا اصفهان

به گزارش سفر به روسیه، در طرح این میدان، از میدان سابق عتیق در اصفهان الگو برداری شد. روی هم رفته این نوع طراحی میدان، که از آن با نام میدان ایرانی نام برده می گردد و پیوندی از بازار، مرکز حکومتی و محل مذهبی (مسجد) است، پیش از میدان نقش دنیا نیز در اصفهان در میدان کهنه یا همان عتیق که الگوی اصلی میدان نقش دنیا و قدیمی ترین نمونه این نوع از میدان است دیده می گردد، در یزد در میدان امیرچخماق، در قزوین در میدان شاه و در تبریز در میدان صاحب آباد نیز دارای سابقه بوده است.

افشا راز 400 ساله میدان نقش دنیا اصفهان

اگر چه 3 بنای مهم و سر در قیصریه به عنوان عنصر چهارم، در این میدان قرار دارند، ولی جانمایی این عملنمودها به صورت متقارن نبوده است. گویا جبهه جنوبی میدان مهم تر از جبهه شمالی آن است به گونه ای که جبهه شمالی را متروک نموده است. از این ها که بگذریم با توجه به قرارگیری دو مسجد مهم در این میدان و سعی در ورود به مسجد در جهت قبله این میدان با قبله نیز زاویه دارد که اگر نداشت ، طراحی مساجد نیز ساده تر صورت می گرفت. اینها را به حساب چه بگذاریم؟ آیا اشتباهات طراحی است یا در آن عمدی به کار رفته است ؟

به راستی چرا میدان نقش جهان دچار این چرخش شده است؟ چرا به سمت قبله نیست؟ به معماری مساجد آن بنگریم:

مسجد شاه:

یک مسجد عظیم با عملکرد عمومی که عموم مردم اصفهان همه روزه در آن حاضر شده و ادای فریضه می نمایند، کاملا مشهود است که معمار این بنا با طراحی دو دالان و چرخش آنها، ورود به صحن مسجد را در راستای قبله راسخ نموده است. حال اگر میدان به سمت قبله می چرخید دیگر احتیاجی به این دالان و چرخش نداشت و چه بسا در مراسمات مذهبی عظیم تر مثل نماز عید فطر، که از روستاها و شهرهای اطراف نیز نمازگزاران می آمدند ، همه نمازگزاران در راستای میدان ادای فریضه می کردند.

مسجد شیخ لطف الله:

یک مسجد خصوصی برای یک شخصیت مذهبی و عرفانی ، ورودی این مسجد نیز برای اینکه در جهت قبله باشد ، چرخیده است. آن هم با دو گردش و در دالانی طویل و تاریک متروک بودن جبهه شمالی و عدم تطابق جهت میدان با قبله. آیا موارد گفته شده، ایراداتی هستند بر طراحی میدان؟ یا طراح این میدان هدفی داشته است از این مطلوب؟ پس بهتر است که قبل از اینکه با دیدی صرفا معماری به این میدان بنگریم، جنبه های معنایی و عرفانی یکی از شخصیت های موثر عصر صفوی که تاثیر بسزایی بر اندیشه های معاصر خود گذاشته است را آنالیز کنیم. این شخصیت بی بدیل کسی نیست جز شیخ بهاء الدین جبل عاملی معروف به شیخ بهاء ، شیخ بهایی یکی از معروف ترین چهره های عرفانی ، فقهی و علمی صفویه است . کسی که تالیفاتی چون کشکول در زمینه ادبیات ، الزبده فی الاصول و جامع عباسی در زمینه فقه ، سرالمستتر در زمینه علوم غریبه ، اختراعاتی از قبیل روشن ماندن حمام با یک شمع ، ایده پختن نان سنگک و فرنی ، معماری حرم امام رضا (ع)، معین قبله مسجد شاه و حتی معجزات و تصرفات عرفانی به او منسوب است. این چنین شخصیتی، به یقین در هنگام طراحی چنین پروژه ای، به معماران این طرح مشاوره داده یا از مکتب فکری او تاثیر گرفته اند.

به منابع عرفانی و شیعی که می نگریم همیشه در مذمت و دوری از جهان است ، اینکه جهان زنی فریبند است که مولای متقیان آن را سه طلاقه نموده ، جهان محلی است برای عبور ، اینکه جهان مزرعه ای است برای آخرت ، کاروانسرایی است که سالکان کعبه حقیقت که اندکی در آن سکونت می نمایند و صبح مرگ ، با بانگ الرحیل به سوی دوست می شتابند و علی رغم همه موارد گفته شده چرا میدانی که بر اساس آموزه های عرفانی و فلسفی طراحی شده در راستای قبله نیست؟ مگر نباید به سوی قبله بخوریم و بیاشامیم، بخوابیم و نهایتا بمیریم؟ حال چه شده شیخ ما به این جهت نگردیده است؟ آیا جهتی مهم تر از قبله را یافته؟ و یا ...

در اطراف میدان که می گردیم به جز خیابان چهارباغ که با جهت میدان هم راستا است چیزی دیگری نمی بینیم، اما اندکی که از میدان فاصله گرفته و بالاتر می آییم گویی بنایی دیگر نیز با میدان هم راستا است: پل خواجو، پلی بر زاینده رود که گویی درست بر مدار میدان نقش جهان قرار گرفته است. آیا این انطباق تصادفی است؟ یا حتما دلیلی است بر این همسویی؟ اگرچه زمان ساخت میدان نقش جهان و پل خواجو ، هم زمان نیست ولی ایده وجود یک نقشه جامع شهری را نمی توان نادیده گرفت زیرا معمولا پروژه هایی به این وسعت و تاثیر آن هم با پس زمینه های فلسفی و عرفانی یقینا از یک طرح جامع شهری تبعیت می نمایند همچنان که شهرهایی چون فیروزآباد فارس با فرمی دایره وار، اراک با فرمی مربع شکل و بسیاری شهرهای دیگر ، با یک نقشه تعیین ساخته شده اند. آنچه سوال است این است که جهت گیری میدان چرا به این سو ؟ مگر این جهت به کدامین قبله است ؟ باری. از میدان فاصله می گیریم تا شهر را در یک قاب عظیم تر رویت کنیم. آری ، پل خواجو درست هم راستای میدان نقش جهان جانمایی شده است ، ولی آیا این یک تصادف است یا یک طراحی؟

مهم ترین بنایی که در اطراف پل خواجو است قبرستان تخت فولاد است ، قبرستانی تاریخی که از انبیای الهی تا اولیای الهی در آن مدفونند و برای اهالی اصفهان بسیار مقدس و پر اهمیت، به تاریخ که می نگریم اسرار دیگری نیز فاش می گردد، نام اولیه پل خواجو، پل بابا رکن الدین بوده است که گویا اصلا این پل را برای دسترسی به مزار او ساخته اند و مهم تر از همه اینکه شیخ بهاء برای زیارت مزار او اهمیت والایی قائل بوده است و حتی در روایات تاریخی آمده شیخ بهایی و محمد تقی مجلسی به کرامات این عارف عظیم بسیار اعتقاد داشتند. برای مثال شیخ بهایی و محمد تقی مجلسی زمانی که با چند نفر از دیگر صوفیان بر سر مزار بابا رکن الدین رفته بودند ناگهان شیخ بهایی عبای خود را بر سر کشید و به حاضران گفت آیا شما هم صدایی را که من شنیدم شنیدید؟ حاضران پاسخ دادند نشنیدیم. شیخ بهایی گفت از قبر بابا رکن الدین صدایی شنیدم که به من گفت؛ ای شیخ به فکر احوال خویش باش. از آن روز شیخ بهایی متوجه شد که مرگش نزدیک است و در خانه خود کنج عزلت گزید و به عبادت پرداخت تا اینکه شش ماه بعد از جهان رفت و حتی همینک یادگاری شیخ بهاء نیز بر دیواره داخلی این مقبره به چشم می خورد، یادگاری ای که یادآور چله نشینی شیخ بهاء بوده است.

آرامگاه بابا رکن الدین بنایی 5 ضلعی با گنبدی رُک ، که در قبرستان تخت فولاد خودنمایی می نماید. اما به راستی چرا شیخ بهاء جهت میدان را به سوی قبر یک عارف قرار داده است؟ آنچه باید گفته گردد، این اندیشه عرفانی است که در عرفان مقوله ای است به نام واسطه فیض. به این معنا که انسان و هستی برای دریافت فیض از حضرت حق ، احتیاج به واسطه دارد، رَحِم مادر واسطه است برای فیضِ هست شدنِ انسان ، روزی پدر واسطه است برای رشد و نمو کودک ، معلم واسطه است برای فیض علم و طبیب واسطه است برای سلامتی و همه این واسطه ها در طول قدرت قاهره الهی هستند برای اداره هستی. و بعضا بعضی از اولیای الهی واسطه هستند برای جذبه ها و دریافت های عرفا و به قولی آنها به سوی اولیای خود می گردند برای کمال و تکامل و این نه شرک است و نه کفر که توحید محض است در مکتب عرفان.

چه تفسیر زیبایی است نقش جهان برای این مکتب عرفانی ، نامش نقش جهان، زیرا نقشه ای است برای جهان آرزویی است برای جهان و نمونه ای کوچک از یک جهان متعالی منزه و ترک جهان و ظواهر مادی او. اگر چه در نهان و خفا باید باشد و خدمت کند به اهل عقبی (بازار که دور تا دور میدان را در بر گرفته، اما در میدان ما نمایی از آن نداریم؛ الا سر در قیصریه) و نهایتا چرخش میدان به سمت واسطه فیض، به سمت مزار بابا رکن الدین، آن هم پس از عبور از آب، پس از طهارت، برای دریافت فیض و رحمت، برای به سوی او شدن، برای او شدن و نهایتا او شدن.

منبع: گردشبان
انتشار: 3 خرداد 1400 بروزرسانی: 3 خرداد 1400 گردآورنده: russianet65.ir شناسه مطلب: 1558

به "افشا راز 400 ساله میدان نقش دنیا اصفهان" امتیاز دهید

امتیاز دهید:

دیدگاه های مرتبط با "افشا راز 400 ساله میدان نقش دنیا اصفهان"

* نظرتان را در مورد این مقاله با ما درمیان بگذارید